Wykładem prof. Aleksandra Skotnickiego pt. "Kopernik w Krakowie. Kraków Kopernikowi", który został wygłoszony 26 stycznia w Librarii Collegium Maius UJ symbolicznie zainaugurowano krakowskie obchody Roku Mikołaja Kopernika organizowane z okazji przypadającej w 2023 roku 550. rocznicy urodzin wybitnego astronoma.
Ich kulminacją będzie Światowy Kongres Kopernikański, który zagości w trzech polskich ośrodkach uniwersyteckich najsilniej związanych z Mikołajem Kopernikiem – Toruniu, Krakowie i Olsztynie, ale wydarzenia uświetniające rocznicę zaplanowano w ciągu całego roku.
Mikołaj Kopernik, z urodzenia torunianin, swoje pierwsze kroki na drodze naukowej kariery postawił w Krakowie, w pierwszym i wtedy jedynym w Polsce uniwersytecie. Jak później miał powiedzieć – Toruń był jego kołyską, a Kraków siedliskiem nauki. Jego dalsze losy zawiodły go do Bolonii, Padwy i Ferrary, następnie Olsztyna, Fromborka, Lidzbarka Warmińskiego, przy czym w każdym z tych miejsc realizował się w różnych rolach – astronoma, medyka, ekonomisty, zarządcy, dowódcy wojskowego, ale to kilkuletni pobyt w ówczesnej stolicy potężnego państwa polskiego na trwałe zapisał się zarówno w jego życiorysie, jak i historii uczelni, miasta i kraju. Jego geniusz fetowany był w ciągu wieków na różne sposoby, przy czym im bliżej współczesności, tym objawiały się większe ambicje pozostawienia trwałego, fizycznego śladu tego świętowania.
Wykład prof. Skotnickiego przebiegał chronologicznie – od przybliżenia okoliczności przyjazdu braci Andrzeja i Mikołaja Koperników do Krakowa i ich relacji rodzinnych, poprzez opis historyczny ziem i władców polskich przełomu XV i XVI wieku, peregrynacje Mikołaja, aż po ślady, które po sobie pozostawił i nowożytne pomysły upamiętnienia jego obecności w różnych miejscach w Polsce i za granicą. Ważnym punktem wystąpienia było zarysowanie historii recepcji idei kopernikańskich.
Prof. Skotnicki przypomniał, że w roku 1551, czyli 8 lat po śmierci Kopernika, astronom krakowski Hilary z Wiślicy, w oparciu o tablice Kopernika sporządził almanach astronomiczny. W latach 1578 – 1580 Walenty Fontana, matematyk, astronom, astrolog, lekarz, a także sześciokrotny rektor Akademii Krakowskiej, po raz pierwszy w świecie wykładał zasady systemu heliocentrycznego na katedrze uniwersyteckiej w Krakowie.
W kolejnym stuleciu, w latach 1615-1628, Jan Brożek - matematyk i profesor Akademii Krakowskiej udał się do Fromborka celem zebrania pism i pamiątek po Koperniku, efektem czego było napisanie przez niego obszernego biogramu wielkiego astronoma.
Jeśli chodzi o materialne upamiętnienie Kopernika, to wskazać należy rok 1581, kiedy Marcin Kromer, kanonik krakowski, historyk i geograf, ówczesny biskup warmiński funduje w katedrze we Fromborku marmurowe epitafium poświęcone Kopernikowi. W 1822 roku Sebastian Sierakowski, rektor UJ funduje pomnik Kopernika z czarnego marmuru w kolegiacie uniwersyteckiej św. Anny w Krakowie.
Szczegółowe rozważania doprowadziły słuchaczy wykładu do przełomu XIX i XX wieku, czasu wielkich jubileuszy, stanowiących formę manifestacji patriotycznych, niezwykle ważnych dla polskiego społeczeństwa ze względu na upokarzającą utratę niepodległości. Wiosną 1893 roku władze UJ podjęły starania o pozyskanie funduszy na namalowanie przez Jana Matejkę trzech obrazów, które miały zdobić aulę Collegium Novum. We wrześniu tego roku rząd w Wiedniu przeznaczył 30 tys. zł. na wykonanie przez artystę owych dzieł. Niestety, Matejko zmarł w listopadzie 1893 i wówczas prof. Marian Sokołowski, ówczesny kierownik Katedry Historii Sztuki, zaproponował Senatowi UJ przeznaczenie części tych funduszy na pomnik Kopernika, który miał stanąć na dziedzińcu Collegium Maius w okresie planowanego w roku 1900 jubileuszu 500-lecia odnowienia Akademii Krakowskiej.
Wykonanie projektu zlecono Cyprianowi Godebskiemu - mieszkającemu w Paryżu, znanemu polskiemu rzeźbiarzowi o międzynarodowej sławie. Uroczystości odsłonięcia pomnika, który w czerwcu roku 1900 stanął na dziedzińcu Collegium Maius odbyły się pod patronatem wybitnych postaci Uniwersytetu Jagiellońskiego w tamtym czasie: Stanisława Smolki, Mariana Sokołowskiego, Kazimierza Morawskiego i Stanisława Tarnowskiego.
Niestety, w 1953 roku pomnik Kopernika został usunięty z terenu UJ i stanął u wylotu ulicy Gołębiej przy Collegium Witkowskiego. Decyzję w tej sprawie podjął ówczesny dyrektor Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego prof. Karol Estreicher. Pomnik miał być nieładny i przeszkadzał w organizowaniu na dziedzińcu Collegium Maius imprez masowych. Zbiegło się to także z remontem najstarszej części uniwersytetu, podczas którego obiektowi przywrócono formę gotycką.
Spotkanie w Librarii zakończyło się spontaniczną debatą, którą wywołał pomysł przeniesienia z powrotem, po 70 latach, pomnika Mikołaja Kopernika z krakowskich Plant na dziedziniec Collegium Maius. Przewagę w niej zdobyło gorące grono entuzjastów tego pomysłu, ale z sali padły też głosy apelujące o większą rozwagę i próbę uzgodnienia tej idei z opiniami historyków sztuki oraz nawołujące do respektowania niepozbawionej podstaw decyzji Karola Estreichera.
